Florencja – stolica Toskanii, architektoniczna perła tego regionu, miasto kwiatów i muzeum pod gołym niebem. To jedno z najwspanialszych włoskich miast, mekka turystów i raj dla zakochanych. Florencja zachwyca pięknem i sprawia, że czujemy się tak, jakbyśmy spacerowali po podręczniku do historii sztuki, dosłownie i w przenośni. Kolebka włoskiego luksusu, klasy i elegancji. To tu znajdziemy najlepszej jakości włoskie skórzane buty, torebki czy domy mody najsłynniejszych włoskich projektantów mody jak Salvatore Ferragamo, Patrizia Pepe czy Gucci. Jak dla mnie, Florencja to jedno z najpiękniejszych miast słonecznej Italii. Zapraszam Was na przewodnik po Florencji, z którego dowiecie się jak tu dojechać, co warto zobaczyć i gdzie warto zjeść. 

 

Kuchnia sycylijska - książka, ebook.

 

 

Krótka historia Florencji

Historia Florencji sięga aż do czasów przed naszą erą, kiedy to miasto Faesulae zostało założone przez samych Etrusków, kolejno zburzone i w 52 r. p.n.e. odbudowane przez Rzymian pod nazwą Florentia. Następnie Florencja przeszła w ręce Bizancjum, Gotów, Longobardów i Franków. W 1115 roku odzyskała swoje prawa i stała się niezależnym państwem-miastem: Republiką Florencką. Warto pamiętać, że Florencja była również jednym z głównych ośrodków handlu. W XII wieku miasto było świadkiem licznych kłótni i wojen między stronnictwami politycznymi Gwelfów i Gibelinów. Mimo to, Florencja prężnie się rozwijała, co pozwoliło na rozkwit sukiennictwa i jedwabnictwa. 

W 1348 roku Florencję nawiedziła zaraza, która spowodowała zmniejszenie się liczby jej mieszkańców. W 1434 roku Florencją zaczął rządzić ród Medyceuszy, dzięki czemu miasto stało się prawdziwą potęgą kulturalną i gospodarczą. To właśnie za panowania Medyceuszy Florencja wzbogaciła się o liczne budowle oraz prawdziwe dzieła sztuki. 

W XVI wieku ród Medyceuszy objął całkowite panowanie w mieście i ogłosił powstanie Księstwa Florencji, a następnie Wielkiego Księstwa Toskanii. W XVIII wieku Toskania wraz z Florencją przeszła w ręce austriackich Habsburgów. 

W 1861 roku Toskania zostaje przyłączona do Królestwa Sardynii, Królestwa Obojga Sycylii, Lombardii i terenów środkowych Włoch i w ten sposób wchodzi w skład Zjednoczonych Włoch. Mało osób wie, że Florencja była stolicą Włoch w latach 1865-1870.

Z Florencją związane są nazwiska takich wielkich osobistości jak Dante Alighieri, Cimabue, Leonardo Da Vinci, Michał Anioł, Niccolò Macchiavelli, Roberto Cavalli, Salvatore Ferragamo, Patrizia Pepe czy Gucci.

 

Jak tu dojechać?

Florencja położona jest w północno-środkowej części Toskanii, nad rzeką Arno, około 70 km od Sieny i 85 km od Pizy. Można tu dotrzeć dosłownie każdym środkiem transportu – samolotem, pociągiem, autobusem czy własnym samochodem.

Florencja posiada swój port lotniczy o statusie międzynarodowym “Firenze-Peretola“, nazywany również “Amerigo Vespucci”. Latają tu takie linie jak Alitalia, Lufthansa, AirFrance czy Swiss. Niestety, na lotnisko we Florencji nie dolecimy bezpośrednio z Polski. Najbliższym lotniskiem, na które latają samoloty z Polski jest lotnisko w Pizie. 

Z lotniska we Florencji do centrum miasta można dostać się autobusem BusItalia, którego przystanek znajduje się na prawo od wyjścia z hali przylotów. Bilet można kupić u kierowcy, a jego koszt to 6€ od osoby. BusItalia zawozi turystów bezpośrednio na stację Santa Maria Novella. 

Od lutego 2019 roku z i na lotnisko we Florencji kursuje także tramwaj T2, którego przystankiem końcowym jest Piazza dell’Unità, tuż obok stacji SMN. Podróż zajmuje ok. 20 minut, a bilet kosztuje 1,50€. 

Do Florencji można dotrzeć także pociągiem. Tutejsza główna stacja kolejowa Santa Maria Novella jest jedną z największych stacji we Włoszech, co sprawia, że jest bardzo dobrze skomunikowana z większością miast w całym kraju. Rozkład pociągów z Firenze Santa Maria Novella warto sprawdzić na stronie kolei państwowych Trenitalia.

Do Florencji kursują także autobusy regionalne, krajowe i międzynarodowe. Ich rozkład można sprawdzić na stronie przewoźnika.

 

Gdzie spać?

Florencja ma bardzo dobrze rozbudowaną ofertę hotelową i bazę noclegową, więc na pewno znajdziecie tu idealny nocleg. Jeśli wybieracie się na zwiedzanie Florencji większą grupą (4-5 osób), z ręką na sercu polecam Wam apartament, który zarezerwowaliśmy na czas pobytu w mieście. Jest to mieszkanie przy przepięknym placu Santa Croce, które oferuje firma Accommodation in Florence. Apartament ma jedną sypialnię z prywatną łazienką, salon z rozkładaną sofą, drugą łazienkę, kuchnię, półpiętro z kolejną sofą oraz moje ulubione miejsce, czyli taras, z którego rozciąga się widok na cały plac oraz na bajkowy kościół Chiesa di Santa Croce. 

 

Jeśli jedziecie do Florencji tylko we dwoje, na pewno znajdziecie hotel w idealnej dla Was cenie. 
Booking.com

 

Przewodnik po Florencji – co warto zobaczyć?

Florencja to miasto, które na każdym kroku zachwyca odwiedzających pięknymi budowlami, licznymi rzeźbami i znanymi dziełami sztuki. Wszystkie najważniejsze florenckie zabytki można zobaczyć w dwa dni, ale szczerze uważam, że nie ma sensu się tak spieszyć. Lepiej odkrywać to miasto spokojnie, powoli dawkując sobie artystyczne doznania, niż zobaczyć je raz, szybko i po łebkach. Florencja zasługuje na kilkukrotne odwiedziny i rozkoszowanie się jej pięknem.

 

Piazza Duomo 

Piazza Duomo to prawdziwy geniusz toskańskiej architektury. W samym jej centrum stoi majestatyczne Duomo Santa Maria del Fiore, czyli gotycka katedra zaprojektowana i wykonana przez Arnolfa di Cambio. Wykonana jest z trzech rodzajów marmuru: z marmuru białego z Carrary, z marmuru zielonego z Prato i z marmuru różowego z Maremmy. Sklepienie katedry wieńczy słynna kopuła Brunelleschiego, zbudowana na planie ośmiokąta o rozpiętości 45,4 m i wysokości 70 m.

Tuż obok świątyni stoi dzwonnica (Campanile) zaprojektowana w 1334 roku przez Giotta, a ukończona w 1359 r. Kampanila ma 85 m wysokości i, tak samo jak Duomo, została wykonana z marmuru toskańskiego.

 

Baptysterium przyciąga turystów swoimi słynnymi złotymi drzwiami, zwanymi “Bramą Raju” i uważanymi często za pierwsze dzieło renesansu. Drzwi wykonał Lorenzo Ghiberti, któremu zajęło to 21 lat. Wrota, które możemy dzisiaj podziwiać są jedynie kopią oryginalnych drzwi, które znajdują się w Museo dell’Opera del Duomo. Wnętrze Baptysterium zachwyca pięknymi mozaikami w stylu bizantyjskim.

 

Zabytki znajdujące się na Piazza Duomo wyglądają niesamowicie i sprawiają, że można zaniemówić z wrażenia. Ja zaniemówiłam! Dodatkowo, ma się wrażenie, jakby katedra, dzwonnica i baptysterium zostały zupełnie przypadkowo włożone w makietę Florencji przez jakiegoś szalonego architekta. Dzieję się tak dlatego, że zabytki te trochę nie pasują do otaczających je zwykłych florenckich kamienic.

TIP 1: Jeśli chcecie zwiedzić katedrę i baptysterium oraz wejść na sam szczyt kopuły, żeby podziwiać panoramę Florencji, przygotujcie się na stanie w kolejce. Żeby jej uniknąć, najlepiej dużo wcześniej kupić bilet przez internet (na stronie Il Grande Museo del Duomo). Bilet łączony do katedry, dzwonnicy, baptysterium i na kopułę kosztuje 18€. 

 

Piazza della Signoria

Piazza della Signoria nazywana jest “muzeum pod gołym niebem” lub “galerią rzeźby na wolnym powietrzu”. Nie sposób się temu nie dziwić. To właśnie tu możemy podziwiać Fontannę Neptuna Ammanatiego, kopię Dawida Michała Anioła, Herkulesa i Kakus Bandinellego oraz Loggię dei Lanzi, w której wystawione są starożytne posągi rzymskie. Najsłynniejszą z nich jest Porwanie Sabinek oraz Perseusz. 

Piazza della Signoria już od XIV wieku była centrum wydarzeń politycznych, odbywały się tu również festyny i turnieje. Dzisiaj to miejsce oblegane przez turystów, którzy chcą podziwiać jedno z najbardziej znanych miejsc we Florencji. 

 

Palazzo Vecchio

Palazzo Vecchio, czyli Stary Pałac, to średniowieczny pałac wybudowany w stylu romańskim, zwieńczony blankami oraz wysoką wieżą z zegarem. Budowę Palazzo Vecchio ukończono w 1322 roku i od tamtej pory pełni on swoją pierwotną funkcję – jest ratuszem Florencji. 

Tuż po wejściu do pałacu można podziwiać dziedziniec projektu Vasariego oraz kopię fontanny Verrocchia. We wnętrzach udostępnionych dla zwiedzających znajduje się muzeum, w którym można oglądać dzieła takich artystów, jak Michał Anioł, Donatello czy Vasari. 

 

Galleria Uffizi

Uffizi to jedno z najpiękniejszych i najsłynniejszych muzeów na całym świecie. Będąc we Florencji koniecznie trzeba je odwiedzić. 

Galleria Uffizi została zaprojektowana w XVI wieku przez Vasariego dla księcia Cosimo I (z rodu Medyceuszy) jako kompleks nowej administracji (wł. uffizio – biuro, urząd). Po 1581 roku, czyli po śmierci księcia, jego spadkobiercy zaczęli wystawiać tu dzieła sztuki należące do rodziny de’ Medici. W ten sposób powstała pierwsza na świecie galeria sztuki. 

 

Dziś w Uffizi można podziwiać obrazy malarstwa włoskiego i europejskiego oraz liczne rzeźby greckie i rzymskie. W 45 salach muzealnych można podziwiać ponad 2 tysiące dzieł sztuki. Znajdziecie tu takie obrazy, jak “Książę i księżna Urbino” Piera della Francesca, “Świętą Rodzinę” Michała Anioła, “Wenus z Urbino” Tycjana, “Madonnę z dzieciątkiem” Filippo Lippi czy “Wiosnę” oraz “Narodziny Wenus” Botticellego. 

 

TIP 1: Przed wejściem do Uffizi ciągną się ogromne kolejki, dlatego najlepiej zaplanujcie wizytę w muzeum odpowiednio wcześniej i kupcie bilet przez Internet. Cena biletu to koszt 12€ plus kilka euro za rezerwację online. Bilet zakupiony online musicie wymienić w kasie na bilet z kodem kreskowym, dlatego pamiętajcie, żeby być na miejscu kilka/kilkanaście minut wcześniej niż planowane wejście. 

TIP 2: Mało osób wie, że Galleria Uffizi jest połączona tajnym przejściem z Palazzo Pitti. Korytarz ten nazywany jest Korytarzem Vasariego, ma kilometr długości i biegnie między innymi nad Ponte Vecchio. W środku mieści się prywatna kolekcja malarstwa z ponad 1000 dzieł sztuki. Obecnie korytarz jest w renowacji, aczkolwiek po otwarciu będzie można zwiedzać go z przewodnikiem. 

 

Piazza Santa Croce i Basilica di Santa Croce

Plac Świętego Krzyża wraz z Bazyliką o tej samej nazwie to piękny przykład połączenia architektury gotyckiej i renesansowej. Większość kamienic okalających plac powstała na przełomie XIV i XVI wieku, a na fasadach niektórych z nich w dalszym ciągu można podziwiać pozostałości po dawnych freskach. 

 

Kościół Santa Croce to jeden z najważniejszych i najpiękniejszych kościołów w mieście. Powstał w latach 1294-1385 na podstawie projektu Arnolfa di Cambio, który zaprojektował również Duomo. We wnętrzach świątyni można podziwiać freski Giotta i Gaddiego, Krucyfiks Cimabuego oraz Kaplicę Pazzich autorstwa Brunelleschiego. W kościele Santa Croce spoczywają również sławni florentyńczycy, m.in. Galileusz, Michał Anioł czy Macchiavelli. 

TIP 1: W kościele Santa Croce spotkamy również polski akcent. W Kaplicy Castellani spoczywa Michał Kleofas Ogiński, polski polityk i kompozytor, a w Kaplicy Macchiavelli-Salviati znajduje się nagrobek Zofii Zamoyskiej z Czartoryskich. 

TIP 2: Codziennie w godzinach 7:30-18:45 można wejść do kościoła Santa Croce na modlitwę, a dokładnie do Kaplicy Najświętszego Sakramentu. Wierni nie płacą za wejście, ale nie mogą też zwiedzić całej bazyliki. W niedziele i święta o godz. 11:00 i 12:00 w kościele odbywa się msza święta. 

 

Ponte Vecchio

Ponte Vecchio, czyli Stary Most, to najstarszy most we Florencji, wybudowany w 1345 roku. Dawniej na moście mieściły się domy, warsztaty i sklepy rzemieślników – złotników, garbarzy i kowali. W 1593 roku garbarze, rzeźnicy i kowale zostali usunięci z mostu, gdyż traktowali płynącą w dole rzekę Arno jako wysypisko śmieci. Od tamtego czasu Ponte Vecchio jest siedzibą najlepszych złotników. Także i dziś na moście spotkamy same markowe sklepy jubilerskie. 

 

Ponte Vecchio to jeden z najpiękniejszych i najczęściej fotografowanych mostów we Florencji. 

TIP 1: Jest kilka miejsc, z których można zrobić idealne zdjęcie z widokiem na Ponte Vecchio. Można zrobić zdjęcie z Ponte alle Grazie, z Ponte Santa Trinità, z tarasu widokowego Golden View Open Bar, z któregoś Lungarno lub z małego, niepozornego balkoniku pod arkadą przy Borgo S.Jacopo 14. 

 

Piazza San Lorenzo i Chiesa di San Lorenzo

Piazza San Lorenzo od dawien dawna pełniła rolę placu targowego, na którym kupcy oferowali swoje wyroby. Dzisiaj plac otoczony jest sklepikami i stoiskami z wyrobami ze skóry oraz pamiątkami.

Kościół San Lorenzo, od którego pochodzi nazwa placu, to jeden z najstarszych kościołów we Florencji. Posiada on tytuł bazyliki mniejszej. Na początku XV wieku kościół został przebudowany w renesansowym stylu przez Brunelleschiego. Wyjątkiem jest fasada, nad którą pracował sam Michał Anioł. Niestety, mimo kilku projektów po dziś dzień pozostaje ona w surowym stanie. Dlaczego? Jeśli jesteście ciekawi, sięgnijcie kiedyś po książkę “Ukryta Toskania“, w której znajdziecie rozwiązanie tej zagadki. 

W kościele San Lorenzo na szczególną uwagę zasługuje Stara Zakrystia oraz ambony wykonane przez Donatella, a także manierystyczne schody projektu Michała Anioła i Cappella dei Principi. Obok kościoła znajduje się Biblioteca Laurenziana zaprojektowana przez Michała Anioła, w której znajdują się zbiory rękopisów zebrane przez rodzinę Medyceuszy. 

 

Piazza della Repubblica

Piazza della Repubblica stoi w miejscu dawnego forum rzymskiego. Później znajdował się tu stary targ oraz getto żydowskie. W latach 80. XIX wieku wszystkie budynki wyburzono, a w ich miejscu powstała dzisiejsza Piazza della Repubblica wraz z ogromnym łukiem triumfalnym w rzymskim stylu, który został wzniesiony, aby uczcić wybór Florencji na stolicę Włoch. 

 

Dziś Piazza della Repubblica jest jednym z florenckich placów, które tętnią życiem. Spotkacie tu ulicznych grajków i artystów. Skręćcie w Via Calimala i udajcie się na Mercato Nuovo, nazywanym również Mercato del Porcellino. Znajdziecie tu stoiska targowe z pamiątkami oraz wyrobami skórzanymi. Przed zakupem koniecznie sprawdźcie, czy dany produkt faktycznie jest ze skóry i pamiętajcie, żeby się targować. 

 

A jeśli gustujecie w “pamiątkach” z wyższej półki, Waszym kierunkiem docelowym będzie Via de’ Tornabuoni. Znajdziecie tu sklepy i butiki luksusowych marek takich jak Armani, Tod’s, Bulgari, Max Mara, Hermes, Gucci, Prada czy Valentino. 

 

Piazzale Michelangelo

Najlepsze miejsce widokowe w całej Florencji. Żeby tu dotrzeć, trzeba wspiąć się po nieco stromym wzniesieniu, jednakże widok wynagrodzi Wam cały trud tego spaceru. To właśnie stąd można podziwiać przepiękną panoramę miasta. Największe tłumy gromadzą się tu tuż przed zachodem słońca. Nic dziwnego, to właśnie wtedy Florencja wygląda najpiękniej.

 

TIP 1: Jeśli chcecie zrobić zdjęcia Florencji podczas zachodu słońca, przyjdźcie tu sporo wcześniej i znajdźcie idealne miejsce do zdjęć. Piazzale Michelangelo jest wieczorami mocno oblegane, dlatego też warto przyjść tu na przykład na popołudniowy piknik ze znajomymi i zostać aż do zachodu słońca. 

 

Casa di Dante

Casa di Dante to tak naprawdę gratka dla każdego filologa włoskiego i italomaniaka. To prawdopodobnie w tym domu, przy Via Santa Margherita 1, urodził się Dante Alighieri. Na początku XX wieku budynek został odbudowany, w wyniku czego odtworzono jego surową bryłę. Dzisiaj znajduje się tu muzeum poświęcone życiu i twórczości Dantego. Dla miłośników Włoch i literatury włoskiej jest to prawdziwa gratka. 

 

Przewodnik po Florencji – gdzie warto zjeść?

Mapa kulinarna Florencji jest niezwykle bogata i potrafi przyprawić o zawrót głowy. Większość restauracji oferuje dania tradycyjnej kuchni toskańskiej, która jest bardzo prosta i niesamowicie aromatyczna.

Poniżej znajdziecie sprawdzone restauracje, które przetestowałam na własnym żołądku. Trzy z nich karmią tradycyjnie, czyli po toskańsku, a jedna to sushi bar. Tak na wszelki wypadek, gdybyście mieli dość włoskiego jedzenia.

 

All’Antico Vinaio (Via Dei Neri 76)

All’Antico Vinaio to jedno z najbardziej kultowych miejsc we Florencji. To właśnie tu zjecie najlepsze panini w mieście. Ale zanim się to stanie, będziecie musieli odczekać swoje w kolejce. Nie rezygnujcie jednak i nie poddawajcie się. Kanapki z All’Antico Vinaio są warte czekania nawet w 30 minutowej kolejce. 

Do wyboru jest aż 5 rodzajów kanapek, ale ja polecam Wam tę z porchettą, grillowanymi bakłażanami i pikantnym sosem. Koszt kanapki to jedyne 5€, a wrażenia pod zjedzeniu pozostają bezcenne. I jeszcze jedno – All’Antico Vinaio ma aż 3 lokale w obrębie tej samej ulicy. Najdłuższe kolejki stoją zazwyczaj do tego pierwszego po lewej i tego po prawej stronie (idąc od Uffizi). Dlatego też sprawdźcie najpierw, czy kolejka do ostatniego lokalu (po lewej stronie ulicy) jest mniejsza. Zazwyczaj jest. 

 

Trattoria La Burrasca (Via Panicale 6)

La Burrasca to typowa florencka trattoria, którą polecili nam znajomi mieszkający we Florencji. Kucharzami są Toskańczyk i Sycylijczyk, dzięki czemu menu jest mieszanką kuchni tych dwóch regionów.

Skąd wiadomo, że dają tu dobrze jeść? Już Wam mówię. Po pierwsze, to kucharze we własnej osobie przynoszą dania do stolika i pytają, czy smakuje. Po drugie, menu zapisane jest tu ręcznie, na zwykłej kartce papieru A4. Nie zdziwcie się, jeśli dostaniecie lekko przybrudzoną kartę z odbitym kieliszkiem wina. A po trzecie, tradycyjna kuchnia to tutaj świętość. Ci, którzy zdobędą się na odwagę i zamówią tu dobrze wysmażoną Bistecca alla fiorentina ryzykują wyproszeniem z restauracji lub odmową przyjęcia zamówienia (co w sumie jest równe temu pierwszemu). 

My jedliśmy tu antipasto toscano, deskę serów, a na danie główne wybraliśmy wspomniany befsztyk. To wszystko okrasiliśmy domowym czerwonym winem Chianti Classico, które pasowało idealnie. 

 

Mercato Centrale (Via dell’Ariento) 

Będąc w okolicy kościoła San Lorenzo koniecznie zajrzyjcie do Mercato Centrale, największej hali spożywczej we Florencji, która znajduje się w samym centrum ulicznego targu. 

Mercato Centrale składa się z dwóch części. Na parterze znajdziecie stoiska handlowe, na których kupicie dosłownie wszystko – od warzyw i owoców, przez mięsa i ryby, po sery, pieczywo i wino. Jeśli chcecie zaopatrzyć się w lokalne sery lub wędliny (koniecznie spróbujcie salami finocchiona, które można znaleźć tylko we Florencji), zaplanujcie swoje zakupy jak najwcześniej rano. Mercato Centrale jest normalnym targowiskiem, na którym robią zakupy zarówno mieszkańcy Florencji, jak i właściciele restauracji, dlatego najlepsze produkty szybko schodzą. 

Pierwsze piętro to idealne miejsce dla wszystkich fanów idei slow food. To właśnie tu znajdują się liczne bary i restauracje, do których przychodzą zarówno miejscowi, jak i turyści. Spróbujecie tu lokalnych serów, wędlin i win, zjecie prawdziwą włoską pizzę, makaron, lampredotto, hamburgera z mięsa toskańskich krów czy chińskie pierożki. Pamiętajcie, żeby zostawić sobie miejsce na deser i prawdziwą włoską kawę. 

 

La Beppa Fioraia (Via dell’Erta Canina 6/R)

La Beppa Fioraia to nieformalna, ale bardzo elegancka restauracja w okolicy Piazzale Michelangelo. Menu jest zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne, a obsługa sympatyczna i bardzo pomocna. 

To miejsce wybraliśmy na świętowanie moich 30 urodzin w rodzinnym gronie. Na przystawkę zamówiliśmy ogromną deskę ze wszystkimi proponowanymi smakołykami (crostini con fegatini di pollo są tu obłędne!), a na drugie danie każdy zamówił to, na co miał ochotę. Ja zdecydowałam się na pizzę (która ma tu bardzo dobre ciasto), ale mogę polecić Wam również burgera oraz tagliatę. 

 

Sushi Aurora (Via Ghibellina 61R)

Jako miłośnicy sushi (tym bardziej, jeśli jest w ofercie lunchowej “all you can eat“), zdecydowaliśmy się na wizytę w Sushi Aurora, które miało jedną z najwyższych ocen na TripAdvisor. I wiecie co? Nie zawiedliśmy się.

Zacznijmy od tego, że obsługa jest bardzo, ale to bardzo sympatyczna i życzliwa. Sushi wykonywane jest na bieżąco, ze świeżych składników, i smakuje obłędnie. W ofercie znajdziecie maki, nigiri, sashimi, temaki, a także sałatki i warzywa w tempurze. Jeśli zdecydujecie się na lunch “all you can eat” (dostępne codziennie w godzinach od 12:30-14:30), za obiad zapłacicie jedyne 15€.

 

Zapraszam Was do polubienia strony KingaGajaTravels na Facebooku oraz do śledzenia mojego profilu na Instagramie, gdzie dzielę się z Wami ciekawostkami na temat mojej ukochanej Sycylii i kuchni sycylijskiej. Będzie mi również bardzo miło, jeśli zostawisz komentarz pod tym wpisem. A jeśli spodobał Ci się ten artykuł to koniecznie udostępnij go innym! Grazie!♥

 

Zobacz także: 

Piza – praktyczny przewodnik po mieście Krzywej Wieży